Intenzivna urbanizacija i industrijalizacija su dovele, ali još uvijek dovode do ozbiljnih poremećaja prirodne ravnoteže u svim tipovima ekosistema.
Konstatovane
negativne posljedice snažnih antropogenih uticaja se mogu ublažiti kroz
planiran, sistemski i konstantan monitoring.
Monitoring
u širem smislu predstavlja sistem sukcesivnih
posmatranja životne sredine u prostoru (spacial
scale) i vremenu (temporal scale).
Cilj
monitoringa je prikupljanje podataka kvantitativne i
kvalitativne prirode o prisustvu i distribuciji zagađivača, praćenju emisija i
imisija, detektovanju izvora zagađenja i njihovog rasporeda, transporta
polutanata i određivanje njihovih koncentracija na određenim mjerenim tačkama.
Monitoringom
se dobivaju podaci o trenutnom stanju, ali je moguće dobiti i podatke o ranijim
promjenama u okolišu.
Biomonitoring
okoliša je iz metodoloških razloga podjeljen na tri grupe i to:
1. meteorološki
monitoring,
2. fizičko-hemijski
monitoring i
3. biološki
monitoring (biomonitoring).
Meteorološki
monitoring predstavlja jedan od najorganizovanijih i
najsavršenijih monitoring sistema koji je uspostavljen još u XIX stoljeću.
Meteorološki monitoring obuhvata sukcesivno praćenje, osmatranje i bilježenje
velikog broja klimatskih parametara (vlažnost i temperatura vazduha, količina
padavina, vazdušni pritisak itd).
Fizičko-hemijski
monitoring
obuhvata metode fizičko-hemijskog monitoringa koje pružaju egzaktne
podatke o prisustvu i distribuciji zagađivača, te praćenju emisija i imisija
zagađivača, koji su dostupni u tačno određenom trenutku ili vremenu.
Biološki
monitoring (biomonitoring) je postupak primjene živih
organizama kao bioindikatora i praćenje njihovih promjena u prostoru i vremenu.
Biološkim monitoringom se na najbolji način oslikava kompleks prirodnih ili
antropogenih pojava, uticaja i procesa na okoliš.
Biološki
monitoring (biomonitoring) - (grč. bios - život, lat. monere
- upozoriti, podsjetiti) - predstavlja zbir analiza biološke komponente okoliša
i njenih reakcija koje se koriste za otkrivanje promjena u okolišu nastalih
onečišćenjima. Biomonitoring je trajno ili periodično praćenje i procjena
bioloških i ostalih ekoloških promjena uz korištenje živih organizama kao
bioindikatora.
Biološki
monitoring je jedinstven skup neophodnih planskih i sistemskih mjerenja
baziranih na praćenju faktora životne sredine, a u cilju prikupljanja
odgovarajućih podataka o kvalitetu životne sredine. Ovi monitoring sistemi se
moraju pažljivo formulisati jer predstavljaju temelj za razvijanje odgovarajuće
politike očuvanja kvaliteta i zaštite životne sredine.
Prednost
biološke indikacije u odnosu na fizičko-hemijske metode praćenja zagađivanja
životne sredine leži u činjenici da živi organizmi mogu da pokazuju efekat
akumulacije zagađujućih materija u toku dužeg vremenskog perioda.
S
druge strane fizičko-hemijske metode daju egzaktnije podatke, ali njihov
nedostatak je u tome što se one odnose samo na određeni trenutak vremena.
Bioindikatori
su organizmi ili grupe organizama koji se
koriste za prikaz stanja životne sredine.
Bioindikaciju
je moguće realizovati na svim nivoima organizacije živih organizama ili sistema
i to: molekularni, biohemijsko-fiziološki, ćelijski, individualni, populacioni,
specijski, biocenološki, biomski i biosferni nivo.
Bioindikatori
se koriste da detektuju promjene u životnoj sredini, da prikažu prisustvo
zagađivača i njihove efekte na ekosistem u kome organizam živi, da ukažu na
prisustvo kontaminanata (štetnih materija) u pijaćoj vodi ili drugim prirodnim
supstancama.
Bioindikatori
se koriste u:
1.
detekciji promjena u životnoj sredini,
2.
biomonitoringu prisustva zagađivača i
njihovog efekta na ekosistem u kome žive organizmi,
3.
monitoringu progresa u čišćenju
životne sredine i
4.
testiranju suspstanci na prisustvo
zagađivača.
Bioindikatori
su brojčane vrijednosti dobivene mjerenjem pritisaka, stanja i okolnih uslova
koji vladaju iznad određenog geografskog područja, čiji trend kroz vrijeme
predstavlja ili ukazuje na osnovne trendove u životnoj sredini.
Tipovi
bioindikatora:
1.
mikrobijalni bioindikatori,
2.
biljni bioindikatori i
3.
životinjski bioindikatori.
Biološki
monitoring je iz metodoloških razloga podijeljen, u odnosu na to u kojoj od
oblika životne sredine se prate promjene i to na:
1.
biomonitoring vazduha (lišajevi i
mahovine),
2.
biomonitoring voda (bakterije,
cijanobakterije i alge, makrofite (više biljke), niži i viši beskičmenjaci,
ihtiopopulacija (ribe) i
3.
biomonitoring zemljišta (pedofauna,
makrofite i vegetacija).
Svaka
vrsta može biti korištena kao bioindikator stanja, međutim neophodan preduslov
jeste poznavanje kako biologije, tako i ekologije svake pojedinačne vrste koja
se koristi kao bioindikator.
Značaj
biomonitoringa leži u činjenici da je on tehnika koja može da pruži informacije
o izvoru zagađenja, senzitivnim organizmima i intenzitetu zagađenja. Pored
procjene ili sagledavanja trenutnog stanja biomonitoring nam omogućava i
predikciju odnosno modelovanje u ekosistemu.
Ukratko
rečeno, tehnikama biomonitoringa bez obzira koja se grupu organizama koristila,
detektuje se izvor zagađenja, procjenjujemo zdravlje ekosistema i planiramo
buduće aktivnosti (predikcija) koje se tiču zaštite životne sredine ili
određenog ekosistema.
Ključne
riječi: antropogeni uticaji, monitoring, polutanti,
biološki monitoring (biomonitoring), bioindikatori, bioindikacija, ekosistem.
Reference:
1.
Jørgensen, S.E., Costanza, R., Xu,
F.L. (2005). Handbook of Ecological Indicators for Assesment of Ecosystem
Health. CRC Press. Taylor & Francis Group. pp. 1-439.
2.
Lek, S., Scardi, M., Verdonschot,
P.F.M., Descy, J.P., Park, Y.S. (2005). Modelling Community Structure in
Freshwater Ecosystems. Springer-Verlag Berlin Heidelberg. pp. 1-518.
3.
Markert, B.A., Breure, A. M.,
Zechmesiter, H.G. (2003). Trace Metals and other Contaminants in the
Environemt. Bioindicators & Biomonitors. Principles, Concepts and Applications.
ELSEVIER. pp. 1-1017.
Subscribe by Email
Follow Updates Articles from This Blog via Email
No Comments